Συνδρομές Πρεβεζάνων υπέρ των προσφύγων (1922-1924)

Συνεχίζοντας το αφιέρωμα μας στα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και την άφιξη των προσφύγων στην Πρέβεζα, παρουσιάζουμε ένα ιδιαίτερα σημαντικό αρχειακό τεκμήριο, το βιβλίο ταμείου των εράνων που διενεργήθηκαν υπέρ των προσφύγων. Το τεκμήριο προέρχεται από το Αρχείο της Ιεράς Μητροπόλεως Νικοπόλεως και Πρεβέζης και ψηφιοποιήθηκε από το Τμήμα ΓΑΚ Πρέβεζας. Ευχαριστούμε και από αυτήν εδώ τη θέση τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη για τη συνεργασία και για την άδεια δημοσίευσης του εν λόγω τεκμηρίου. 

Μετά τα δραματικά γεγονότα του Αυγούστου του 1922 (κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου, καταστροφή της Σμύρνης) και την Έξοδο χιλιάδων Ελλήνων της Μικράς Ασίας προς το ελληνικό κράτος, ήταν αναπόφευκτο τα προσφυγικά κύματα να φτάσουν και στην Πρέβεζα, καθώς ήταν το βασικότερο λιμάνι της Ηπείρου και για αυτόν τον λόγο αποτέλεσε ενδιάμεσο ή τελικό προορισμό των πλοίων που μετέφεραν τους πρόσφυγες. 

Η κινητοποίηση των τοπικών αρχών της Πρέβεζας για την υποδοχή των προσφύγων μαρτυρείται ήδη από τον Σεπτέμβριο του 1922 καθώς για την αντιμετώπιση των αναγκών τους δημιουργήθηκε Επιτροπή Περιθάλψεως Προσφύγων με πρόεδρο τον Μητροπολίτη Νικοπόλεως και Πρεβέζης Ιωακείμ (Βαλασιάδη) ενώ χρέη ταμία τελούσε ο Δημήτριος Πολίτης, διευθυντής του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας στην Πρέβεζα. Η εν λόγω επιτροπή τελούσε όχι μόνο υπό την εποπτεία αλλά και υπό την καθοδήγηση των κρατικών αρχών, κυρίως του Νομάρχη, από τον οποίο λάμβανε εντολές για τον τρόπο διάθεσης των χρηματικών ποσών. Στο υπό εξέταση λογιστικό βιβλίο καταγράφονται κυρίως ποσά από συνδρομές και εράνους και όχι ποσά που τέθηκαν στη διάθεσή της από άλλες πηγές χρηματοδότησης. Είναι βέβαιο ότι τηρούσε και άλλα λογιστικά βιβλία, τα οποία ωστόσο δεν εντοπίστηκαν. Επιπλέον, πέρα της επιτροπής αυτής δραστηριοποιούνταν και άλλοι φορείς στην περίθαλψη των προσφύγων, όπως για παράδειγμα ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός, για τον οποίο θα κάνουμε ειδική αναφορά σε μελλοντικό μας κείμενο. Την ίδια στιγμή και ο Δήμος Πρέβεζας, όπως προκύπτει από τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου, πραγματοποιούσε δαπάνες που σχετίζονταν με τους πρόσφυγες.

Στο παρόν σημείωμα το ενδιαφέρον μας θα στραφεί στις πληροφορίες που μας παρέχει το προαναφερθέν βιβλίο ταμείου. Οι πρώτες εισφορές καταγράφονται στις 23 Σεπτεμβρίου 1922 και στις πρώτες πέντε εγγραφές σημειώνονται θεσμικοί φορείς της πόλης: ο Μητροπολίτης (500 δρχ.), ο Νομάρχης (100 δρχ.), η Ισραηλιτική και η Μουσουλμανική κοινότητα (300 και 800 δρχ. αντίστοιχα), και τέλος ο δήμαρχος Ιωάννης Ρέντζος (500 δρχ.), ο οποίος αναφέρεται με το ονοματεπώνυμό του και όχι τη θεσμική του ιδιότητα.  Τα έσοδα της επιτροπής συνίσταντο σε συνδρομές ναών και μονών, μεμονωμένων ιδιωτών αλλά και ομάδων προσώπων (πχ συλλόγων ή υπαλλήλων συγκεκριμένων υπηρεσιών). Ιδιαίτερα πρέπει να τονιστεί ο ρόλος των ναών και των μονών, καθώς οι ναοί της πόλης κατέβαλαν συνολικά το ποσό των 2350 δραχμών, ενώ οι μονές το ποσό των 16.500 δρχ., με το μεγαλύτερο μέρος, δηλαδή το ποσό των 15.000 δρχ., να προέρχεται από τη μονή Προφήτη Ηλία. Τα ποσά αυτά συμποσούνται σε 18.850 δρχ., που αποτελεί ποσοστό 41% επί του συνόλου του συγκεντρωθέντος ποσού. Για τους ιδιώτες σημειώνουμε ότι καταγράφονται ποσά που κυμαίνονται μεταξύ 2,5 και 500 δρχ., ενώ πρέπει να μνημονευτεί η σημαντική ανταπόκριση των Εβραίων της πόλης, οι οποίοι συνέδραμαν όχι μόνο μέσω της κοινότητάς τους αλλά και ως μεμονωμένα πρόσωπα. Οι συλλογικοί φορείς ή οι ομάδες προσώπων που συμμετείχαν στον έρανο ήταν οι Σύλλογοι Κτιστών και Αλιέων, οι Εργάτες του Τελωνείου, το προσωπικό των υπηρεσιών Ανταλλακτηρίου Ταχυδρομείου, Γραφείου Εποικισμού, Χωροφυλακής και τέλος οι μαθητές των Δημοτικών Σχολείων.

Στο βιβλίο ταμείου καταγράφονται και φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης, κυρίως ο Δήμος Πρέβεζας, ο οποίος με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου στις 22 Σεπτεμβρίου ενέκρινε ομόφωνα τη χορήγηση ποσού 4000 δρχ. (καταβάλλοντας ωστόσο στο τέλος το ποσό των 3967 δρχ.) με τον όρο, ωστόσο, τα χρήματα να μην αποσταλούν στην Κεντρική Επιτροπή της Αθήνας αλλά να διατεθούν για τις ανάγκες των προσφύγων που θα διέρχονταν ή θα εγκαθίσταντο στην Πρέβεζα. Εκτός του Δήμου καταγράφονται επίσης και κοινότητες και οικισμοί των νομών Πρέβεζας και Άρτας, εφόσον η δικαιοδοσία της Μητρόπολης Νικοπόλεως και Πρεβέζης επεκτεινόταν και σε περιοχές του όμορου νομού, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα. Ωστόσο, δεν διευκρινίζεται πάντα αν πρόκειται για συνδρομή των κοινοτήτων ως φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης ή αν πρόκειται για ποσά που συγκεντρώθηκαν από εράνους που διενεργήθηκαν, όπως με σαφήνεια αναφέρεται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Επιπλέον, η μνεία του διοικητικού όρου «κοινότητα» δίπλα στην ονομασία ενός οικισμού γίνεται ακόμα και σε περιπτώσεις που ο οικισμός αυτός δεν αποτελούσε κοινότητα με την αυτοδιοικητική έννοια του όρου. Κάποιες κοινότητες συνεισέφεραν μεγάλα ποσά, για παράδειγμα στους Κουμτζάδες (Αμμότοπος Άρτας) συγκεντρώθηκαν με έρανο 1399,40 δρχ. Οι υπόλοιπες κοινότητες ή οικισμοί που καταγράφονται είναι οι εξής: Άγιος Γεώργιος, Άνω και Κάτω Βλάντο (Άνω και Κάτω Δεσποτικά), Βλαχέρνα (Άρτας), Γκολιάδες (Γυμνότοπος), Ζαροβίνα (Σκεπαστό), Μπουλμέτι-Ζερβό (Γαλατάς), Καμαρίνα, Κανάλι, Καντζάς (Στεφάνη), Κεραμάτες (Άρτας), Κορωνησία, Κράβαρι (Άνω Ράχη), Κρανιά, Λούρος, Λούτσα, Μεγαδένδρο, Παλαιορόφορος, Παπαδάτες, Πέτρα, Ποδογόρα (Ριζοβούνι), Ρηνιάσσα (Ριζά), Συνδεκλιά (Μυρσίνη) και Φθίνα (Αηδονιά). Κλείνοντας την πραγμάτευση των εσόδων του εράνου αξίζει να σημειώσουμε ότι λαογραφικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η εγγραφή της 15ης Φεβρουαρίου στην οποία αναφέρεται: «ανάλογον εισπράξεως δίσκου Σταυρού Θεοφανείων δια Λιμενάρχου, 120 [δρχ.]» που παραπέμπει στο έθιμο της περιφοράς του Σταυρού των Θεοφανείων επί δίσκου στην πόλη της Πρέβεζας από τον κολυμβητή που ανέσυρε τον Σταυρό στην τελετή της κατάδυσής Του τα Θεοφάνεια. 

Από τα έξοδα της επιτροπής προκύπτει ότι πολλοί πρόσφυγες προωθήθηκαν στα Γιάννενα, καθώς πληρώνεται το αντίστοιχο κόστος σε μεταφορείς. Η πρώτη εγγραφή εξόδων καταγράφεται επίσης στις 23 Σεπτεμβρίου, την ίδια μέρα με την έναρξη του εράνου. Τα έξοδα συνίσταντο κυρίως σε έξοδα μεταφοράς προσφύγων, αγοράς τροφίμων, φαρμάκων και υλικών απολύμανσης, καθώς και χορήγησης επιδομάτων σε πρόσφυγες. Από τις δαπάνες προκύπτουν και οι τιμές των διαφόρων προϊόντων. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η οκά άρτου αναλόγως της ποιότητάς του (πιτυρούχου ή λευκού) κυμαινόταν μεταξύ 2,2 ως 3,6 δρχ. Στα έξοδα συγκαταλεγόταν και ο μισθός του γραμματέα της επιτροπής. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εγγραφή της 1ης Οκτωβρίου σχετικά με δαπάνη επισκευής του τεκέ, δηλαδή οθωμανικού θρησκευτικού συγκροτήματος που βρισκόταν στη συνοικία Μ(ο)ατζίρικα, μεταξύ των σημερινών οδών Ζαλόγγου και Δ. Κρόκου. Η δαπάνη αυτή συνδέεται προφανώς με την ανάγκη στέγασης των προσφύγων, καθώς γνωρίζουμε από άλλες πηγές ότι για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν χώροι λατρείας (χριστιανικοί ναοί, τζαμιά, η συναγωγή) και κτίρια δημόσια (πχ σχολεία) και ιδιωτικά (πχ ελαιοτριβεία αλλά και κατοικίες). Στις 16 Νοεμβρίου η Επιτροπή Περιθάλψεως της Πρέβεζας χορήγησε πόσο 4000 δρχ. στην αντίστοιχη της Πάργας η οποία ανήκε μεν στο νομό Πρεβέζης αλλά, ως γνωστό, στη Μητρόπολη Παραμυθιάς. Η χορήγηση του σχετικού ποσού έγινε μετά από απόφαση της Γενικής Διοίκησης Ηπείρου, καθώς στην Πάργα είχαν αποβιβαστεί ήδη από τις 20 Οκτωβρίου 3750 πρόσφυγες, όπως προκύπτει από δημοσιεύματα του τύπου. Από τις 9 Δεκεμβρίου εμφανίζονται δαπάνες που αφορούσαν πρόσφυγες που είχαν προσβληθεί από ευλογιά. Οι ασθενείς μεταφέρονταν στη Φανερωμένη και στον Παντοκράτορα ενώ αναφέρεται και η λειτουργία Κεντρικού Νοσοκομείου χωρίς να προσδιορίζεται η θέση του. (Για το θέμα της νοσοκομειακής περίθαλψης των προσφύγων στην Πρέβεζα θα ακολουθήσει νεότερο άρθρο μας). Στις 20 Δεκεμβρίου καταγράφεται η αποστολή επιτροπής (αποτελούμενης από τους Ι. Μπάλκο, Ι. Κλοντζάρη, Γ. Ρέντζο, Ι. Λαχανά και Γ. Μακρή) στη Φιλιππιάδα για την εγκατάσταση προσφύγων εκεί. Προφανώς η κίνηση αυτή συνδέεται με τον τεράστιο αριθμό προσφύγων που είχε πλέον αφιχθεί στην Πρέβεζα. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του ημερολογίου του Ιωάννη Μ. Ρέντζου, που εκείνες τις μέρες παρέδωσε τη δημαρχία στον Βασίλειο Μπάλκο, στην Πρέβεζα βρίσκονταν 5 χιλιάδες πρόσφυγες εκ των οποίων οι χίλιοι διέμεναν στην ύπαιθρο εκτεθειμένοι σε αντίξοες συνθήκες. Ωστόσο, και η Φιλιππιάδα είχε υποδεχτεί μεγάλο αριθμό προσφύγων. Όπως προκύπτει από έγγραφο του Μοίραρχου του Αστυνομικού Τμήματος Φιλιππιάδας, ως στις 20 Δεκεμβρίου είχαν αφιχθεί στην περιοχή 3144 άτομα, εκ των οποίων οι 1291 είχαν προωθηθεί στα Ιωάννινα, ενώ 1176 είχαν εγκατασταθεί στη Νέα Φιλιππιάδα, 474 στους στρατώνες Στρεβίνας (Καμπή Άρτας) και 164 στην Παλαιά Φιλιππιάδα. 

Επιστρέφοντας στο βιβλίο ταμείου που παρουσιάζουμε, σημειώνουμε ότι η χρήση του έκλεισε τον Απρίλιο του 1923. Οι συνολικές εισπράξεις ανήλθαν στο ποσό των 45.968,60 δρχ. ενώ δαπάνες ήταν 43.061,60 δρχ. Το χρηματικό υπόλοιπο των 2207 δρχ. παραδόθηκε στην Επιτροπή Συσσιτίου.  Σύμφωνα με μεταγενέστερο έγγραφο του μητροπολίτη Νικοπόλεως και Πρεβέζης προς τον Γενικό Διοικητή Ηπείρου, μέχρι τον Αύγουστο του 1924 οι δαπάνες της Επιτροπής Συσσιτίου για τους πρόσφυγες είχαν ανέλθει στο ποσό των 35.517,40 δραχμών. Το σύνολο των σχετικών αποδείξεων διαβιβάστηκε στη Νομαρχία Πρεβέζης και στη Γενική Διοίκηση Ηπείρου. Δεν εντοπίσαμε κάποιο αντίστοιχο βιβλίο της Επιτροπής Συσσιτίου, ωστόσο, θεωρούμε βέβαιο ότι η λειτουργία της υποστηρίχθηκε με τον ίδιο τρόπο από την κοινωνία της πόλης και των κοινοτήτων του νομού αλλά και από τις ενορίες της μητρόπολης Νικοπόλεως και Πρεβέζης, καθώς με εγκύκλιό του ο Μητροπολίτης είχε ζητήσει την περιφορά δίσκου υπέρ των προσφύγων. 

Η παραπάνω συνδρομή των κατοίκων της περιοχής μας στην ανακούφιση των προσφύγων αποδεικνύει την έμπρακτη αλληλεγγύη τους στο δράμα που βίωναν οι ξεριζωμένοι ομοεθνείς και ομόθρησκοι τους που ήλθαν από την Ανατολική Θράκη, τη Μικρά Ασία και τον Πόντο. Για να είμαστε όμως ακριβοδίκαιοι θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι σχέσεις των γηγενών με τους πρόσφυγες δεν υπήρξαν πάντα ανέφελες, καθώς και στην ευρύτερη περιοχή της Πρέβεζας, όπως και αλλού, παρατηρήθηκαν προστριβές, οι οποίες μάλιστα κάποιες φορές υπήρξαν βίαιες, όπως θα περιγράψουμε σε προσεχές άρθρο μας. 

Σπύρος Σκλαβενίτης, Αρχειονόμος, Δρ. Ιστορίας, προϊστάμενος Τμήματος ΓΑΚ Πρέβεζας


Σχολιάστε εδώ

Η διεύθυνση του email σας δεν θα δημοσιευθεί.


Διαβάστε επίσης

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Το έθιμο με τα πολυσπόρια

20/11/2023, 11:54 πμ

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ, ΠΡΕΒΕΖΑ

Η Απελευθέρωση της πόλεως τοπική εορτή (του Θεόδωρου Δράκου)

24/10/2023, 8:56 μμ

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Στοιχεία και μαρτυρίες για τη Νικόπολη στη γραμματεία της βυζαντινής εποχής (Β΄Μέρος)

24/10/2023, 7:46 μμ

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Στοιχεία και μαρτυρίες για τη Νικόπολη στη γραμματεία της βυζαντινής εποχής

23/10/2023, 3:31 μμ

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Παναγία η Πρεβεζάνα

14/08/2023, 9:35 μμ

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Αντί επικηδείου για τον Γιώργο Ι. Μουστάκη

20/07/2023, 12:20 μμ

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Τουρκική Εισβολή στη Κύπρο. 49 χρόνια Κατοχής (του Γιάννη Γιώτη)

20/07/2023, 11:00 πμ

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Πνιγμοί στην θάλασσα και ασφαλής κολύμβηση (του Απόστολου Κατσανάκη)

18/07/2023, 2:23 μμ


To mypreveza.gr είναι το ενημερωτικό portal για το Νομό Πρέβεζας στο οποίο μπορείτε να δείτε όλες τις τοπικές ειδήσεις, αλλά και νέα από όλη την Ήπειρο, την Ελλάδα και τον κόσμο.

"Η δική σου Πρέβεζα με ένα μόνο κλικ."

Συνεργαζόμενα sites