Ποίηση γένους -αυστηρώς- θηλυκού

*Αναδημοσίευση από το λογοτεχνικό περιοδικό "Μανδραγόρας"

Για την ποιητική συλλογή της Άννας Αφεντουλίδου «Ιστορίες εικονικής ισορροπίας». Ένα δοκίμιο πάνω στο έργο της ποιήτριας. 

 

Γράφει ο Σπύρος Γ. Μπρίκος

Ιατρός, συγγραφέας

Υπ. Διδάκτορας της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (Τμήμα   Εικαστικών Τεχνών & Επιστημών της Τέχνης).

Μέλος του Δ.Σ του Ιατρικού Συλλόγου Πρέβεζας

Εκλεγμένο μέλος του Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου

 

 

 

Η ποιητική συλλογή της Άννας Αφεντουλίδου «Ιστορίες εικονικής ισορροπίας» θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένα «εργαλείο» ψυχανάλυσης για το ποιητικό υποκείμενο, δηλαδή για τον ιδιαίτερο ψυχισμό της ίδιας της ποιήτριας, μέσα από τη «γενική επιστήμη των σημείων», όπως την εισήγαγε ο Γάλλος θεωρητικός λογοτεχνίας Ρολάν Μπαρτ, ένας από τους κύριους εκφραστές του στρουκτουραλισμού, αλλά και μέσα από την αναβίωση του σημειολογικού σχεδίου και από τη δομική ανάλυση των αφηγήσεων (η ζωή άλλωστε μια διαρκής αφήγηση είναι), στα οποία θα συνέτειναν οι συνεδρίες του ψυχαναλυτή Ζακ Λακάν. Κάθε άλλωστε ποίημα της συλλογής αυτής, ίσως και να εκφράζει στο επίπεδο του «σημαίνοντος»  μια ευθραυστότητα, μια ενδεχομένως εικονική/φαινοτυπική σχέση σύνδεσης με το βαθύτερο εννοιολογικό «σημαινόμενο» της ποιήτριας, που άλλοτε ως τραύμα αναδύεται, άλλοτε ως φαντασίωση, κάποτε σαν όνειρο, προς την επιφάνεια του συνειδητού. Είναι φανερό πάντως πως η ψυχανάλυση, μέσω του κοινού ιστορικού υπόβαθρου με την μοντερνιστική τέχνη, κυοφορεί την οιδιπόδεια εξέγερση στα βάθη της προηγμένης τέχνης, με τα παλίνδρομα όνειρα και τις ερωτικές φαντασιώσεις. Τα «εύθραυστα» ποιήματα της Άννας Αφεντουλίδου αλλάζουν θέση διαρκώς πάνω στη δοκό ισορροπίας, ολοένα μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους της ποιητικής σύνθεσης, αλλά και το σημείο επαφής του «σημαίνοντος» με το «σημαινόμενο». Να μην ξεχνάμε πως η ποιητική συλλογή «Ιστορίες εικονικής ισορροπίας» αρχίζει με οράματα (αριθμούνται ως 1, 2 και 3) της ποιήτριας στο πρώτο ποίημα με τον τίτλο «Έκστασις», για να συνεχίσει πάλι με όνειρα αφού σε αρκετά ποιήματα το «υποκείμενο» της αφήγησης εξ- ιστορεί με τα μάτια κλειστά από το ξεκίνημα του ποιήματος. Οι αυτόματες επομένως εκφράσεις του υποσυνείδητου μέσα από έντονες ερωτικές φαντασιώσεις, διαταραγμένα όνειρα-οράματα σύντομης κατά βάση διάρκειας, πέρα από τη σουρεαλιστική τεχνική της γρήγορης ανάδυσης μέσα από τη μεγάλη καταπακτή του ασυνειδήτου, θα μπορούσαν να εκληφθούν ως «ασκήσεις» του ποιητικού υποκειμένου στο πλαίσιο διαδοχικών συνεδριών ψυχανάλυσης, όπου κάθε ποίημα αποτελεί και μια ξεχωριστή θεραπευτική συνεδρία. Δεν είναι καθόλου σύμπτωση με όσα προαναφέρθηκαν το ποίημα στη σελίδα 22 της συλλογής με τον τίτλο «Συνεδρία» στο οποίο διαβάζουμε χαρακτηριστικά: «Ανεβαίνω τη σκάλα σπρώχνοντας το θυμό μου…Στοίβες συνταγές και ανόητες συμβουλές. Τον βαρέθηκα…». Αλλά και στο ποίημα «Θάλασσα» το ποιητικό υποκείμενο-γυναίκα αρχίζει να αφηγείται ως εξής: «Κοιμόμουν έναν ύπνο χλιαρό και ιδρωμένο. Η ησυχία της ζέστης πνιγηρή κολλούσε τα βλέφαρα. -Ακόμα κοιμάσαι; μου είπε ο άνδρας. Οι άλλοι είναι ήδη στην παραλία. Πότε θα πας; Τράβηξα το σεντόνι το σώμα μου ήταν ήδη γυμνό». Αυτός ο «καταναγκασμός της επανάληψης» στα διαδοχικά οράματα-όνειρα με την ξέχωρη εναρκτήρια πρόταση «κλείνω τα μάτια και βυθίζομαι» σε μια απόσταση πάντα από το κύριο σώμα του ποιήματος-οράματος δημιουργεί την «ολίσθηση» της γλώσσας, που δομημένη κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του υποσυνειδήτου της ποιήτριας, υπαγορεύει μια κατάσταση συγκινησιακής φόρτισης, πολλές φορές έναν μετατραυματικό πανικό, αλλά και αυτόματες «πρωτόγονες» διεργασίες υποκειμενικού πειραματισμού, έκφρασης σεξουαλικότητας, και μια ιδιότυπη λογοτεχνίζουσα στροφή στον «πριμιτιβισμό» που εκφράζει τη μοντέρνα τέχνη σε δημιουργούς του εικοστού αιώνα. 

Η ποιητική συλλογή «Ιστορίες εικονικής ισορροπίας» της Άννας Αφεντουλίδου δημιουργεί θραύσεις με έναν τρόπο αυθόρμητο και ανεπιτήδευτο στο κάλπικο υλικό της εξωτερικής ηθικής των πραγμάτων. Η αισθητική για την ποιήτρια είναι ζήτημα των ανθρώπινων αισθητήριων οργάνων και των κοινωνικών ερεθισμάτων που ο εγκέφαλος επεξεργάζεται, αφού πρώτα «εμπιστευθεί» τους αισθητήριους υποδοχείς που εδράζουν πάνω στο ίδιο του το σώμα. Ο βαθύτερος και γραφικότερος πυρήνας του αισθητικού είναι το μυσταγωγικό και το αρχέτυπο από καταβολής κόσμου. Με λίγα λόγια το βαθύτατα ανθρώπινο σε επίπεδο επιθυμιών, ενστίκτων, συναισθημάτων, εσωτερικών συγκρούσεων και αντιφάσεων, είναι εκείνο που τελικά θα έρθει να ταυτιστεί με την αληθινή- ρεαλιστική  ηθική των πραγμάτων. Αυτή που ξεπροβάλλει ως μια μορφή ισορροπίας, όχι πια τόσο εύθραυστης ή εικονικής, μέσα από την ουσιαστική κάθαρση και τον εξαγνισμό της γυναίκας-ποιήτριας από την ίδια της τη γραφή. 

Σύμφωνα πάντα με τη λογοτεχνική αισθητική θεωρία του Λούκατς, το φαινόμενο της «πολιτιστικής αναπαράστασης» άρα και της καλλιτεχνικής παραγωγής, καθώς και της ποιητικής δημιουργίας, είναι μια αντανάκλαση της ταξικότητας, της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και της επικρατούσας ιδεολογίας που ορίζεται ως ανεστραμμένη μορφή συνείδησης ή ως απλά ψευδής συνείδηση. Στο έργο της Αφεντουλίδου οι διαλεκτικές ιστορικές λειτουργίες αλλά και η «αντανάκλαση» κατά Λούκατς είναι παρούσες, μιας και στην ποιητική της φόρμα, που δένει ομοιογενώς με το περιεχόμενο σαν ένα σώμα, εκφράζεται, όπως θα έλεγε ο Γιάννης Ρίτσος, η αποκρυσταλλωμένη κοινωνική εμπειρία και η συλλογική συνείδηση. Στην ποιητική τής Άννας Αφεντουλίδου το ποιητικό υποκείμενο γυναίκα δομείται από την αρχή ξανά, ως μη υπάρχον, ή ως απολύτως αποδομημένο, μέσα στο αφιλόξενο, εχθρικό περιβάλλον, της φαλλικής εξουσιαστικής επικυριαρχίας. Η ψυχαναλυτική θεωρία του Φρόιντ, διατυπωμένη σε ένα αυστηρό πλαίσιο περιρρέουσας «ηθικής» και ακραία συντηρητικών κοινωνικών συνθηκών, έρχεται να επαληθεύσει την αδυναμία της γυναίκας να επιτύχει μια ομαλή ψυχοδυναμική  εξέλιξη από μικρό κορίτσι, κατακτώντας την πλήρη υποκειμενικότητά της σε μία κατά βάση πατριαρχική κοινωνία. Στις «Ιστορίες εικονικής ισορροπίας», έπειτα από μια αγωνιώδη και αιματηρή μάχη ανάμεσα στην υποταγή και τη χειραφέτηση, η γυναίκα-ποίηση αναδομείται, κερδίζει την πολυπόθητη ελευθερία της  με  την απόλυτη έκφραση των ενστίκτων της, των επιθυμιών και των πιο «νοσηρών» φαντασιώσεών της. Επιτυγχάνει θανάσιμο πλήγμα στον δυνάστη της, έστω και με τον οριστικό ευνουχισμό του, και επιστρέφει η ίδια σε μια πρωτόγονη ιδεατή μητριαρχική κατάσταση, σε έναν χώρο δικαιοσύνης, σε έναν τόπο εξαγνισμού και εξιλέωσης. 

Ο λόγος της Αφεντουλίδου μέσω της εικονοποιητικής του δύναμης συνειρμικά παραπέμπει σε πίνακες του Κλιμτ αλλά και του μαθητή του τού Σίλε. Διόλου τυχαία η επιλογή έργων του τελευταίου για το εξώφυλλο αλλά και το σώμα του βιβλίου. Οι εν λόγω καλλιτέχνες, μέσα από τα έργα τους, ίσως περισσότερο από κάθε άλλο μοντερνιστικό στιλ, τοποθετούν τον θεατή στη θέση του ψυχαναλυτή-ερμηνευτή. Πολλές οι γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα στην ποιητική της Άννας Αφεντουλίδου και στη ζωγραφική του Σίλε και του Κλιμτ, κυρίως ως προς την έκφραση των μορφών, των γυναικείων και ανδρικών υποκειμένων. Στον πίνακα «Φιλοσοφία» του Κλιμτ παρατηρείται ένα αγωνιώδες πέρασμα ανάκατων σωμάτων από έναν άμορφο χώρο, αντί για το αναμενόμενο πάνθεο φιλοσόφων, τα οποία τελούν υπό την επίβλεψη μιας σκοτεινής σφίγγας στο κέντρο και ενός φωτεινού κεφαλιού. Χλευάζοντας τη θεραπευτική ιατρική στον ομώνυμο  πίνακα «Ιατρική» που αποκαλύφθηκε το 1901, παρουσιάζει μια πραγματική κόλαση πολλών σωμάτων, ορισμένα αιωρούμενα σε έναν φιλήδονο ύπνο, άλλα συσσωρευμένα με πτώματα και σκελετούς. 

Αναλύοντας την εικόνα και εξασκώντας την κατά Ζακ Ντεριντά «αποδόμηση» αναδεικνύοντας τις αντιθέσεις άλλα και τις αντιφάσεις του ποιητικού κειμένου της Άννας Αφεντουλίδου, φαίνεται πως στο τέλος το νέο νόημα που καταφθάνει στην επιφάνεια του συνειδητού είναι ταυτόχρονα και ο τόπος δικαιοσύνης για τη γυναίκα-ποίηση. Παράλληλο τέτοιον χώρο μέσα στον χρόνο θα συναντήσει κανείς στο έργο του Γκούσταβ Κλιμτ με το όνομα «Νομική» που αναπαριστά μια τελευταία κόλαση εγκληματικής τιμωρίας, με τρεις μεγάλες, έντονες μαινάδες, γύρω από έναν ισχνό άνδρα, ο οποίος αποστεωμένος, με το κεφάλι σκυφτό, συντετριμμένος, λαμβάνει την τιμωρία που του αρμόζει ως θύμα πια αρσενικό της απόλυτης γυναικείας κυριαρχίας. 

Σημείωση έργου: Η «Ιατρική» του Κλιμτ κατασχέθηκε από τη ναζιστική Γερμανία και ο πίνακας καταστράφηκε τον Μάιο του 1945. Λίγο πριν, τραβήχθηκε η μοναδική φωτογραφία που τον απεικονίζει στην πλήρη του μορφή.


Σχολιάστε εδώ

Η διεύθυνση του email σας δεν θα δημοσιευθεί.


Διαβάστε επίσης

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Το έθιμο με τα πολυσπόρια

20/11/2023, 11:54 πμ

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ, ΠΡΕΒΕΖΑ

Η Απελευθέρωση της πόλεως τοπική εορτή (του Θεόδωρου Δράκου)

24/10/2023, 8:56 μμ

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Στοιχεία και μαρτυρίες για τη Νικόπολη στη γραμματεία της βυζαντινής εποχής (Β΄Μέρος)

24/10/2023, 7:46 μμ

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Στοιχεία και μαρτυρίες για τη Νικόπολη στη γραμματεία της βυζαντινής εποχής

23/10/2023, 3:31 μμ

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Παναγία η Πρεβεζάνα

14/08/2023, 9:35 μμ

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Αντί επικηδείου για τον Γιώργο Ι. Μουστάκη

20/07/2023, 12:20 μμ

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Τουρκική Εισβολή στη Κύπρο. 49 χρόνια Κατοχής (του Γιάννη Γιώτη)

20/07/2023, 11:00 πμ

ΑΠΟΨΗ, ΑΡΘΡΑ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Πνιγμοί στην θάλασσα και ασφαλής κολύμβηση (του Απόστολου Κατσανάκη)

18/07/2023, 2:23 μμ


To mypreveza.gr είναι το ενημερωτικό portal για το Νομό Πρέβεζας στο οποίο μπορείτε να δείτε όλες τις τοπικές ειδήσεις, αλλά και νέα από όλη την Ήπειρο, την Ελλάδα και τον κόσμο.

"Η δική σου Πρέβεζα με ένα μόνο κλικ."

Συνεργαζόμενα sites