Τεκμήρια από την Πρέβεζα την περίοδο του Πολέμου και της Κατοχής

Ο ταγματάρχης Αλέξανδρος Παπαγεωργίου και οι επιτελείς του στους Αγίους Σαράντα. (εικ. 1).  [Από το αρχείο Β. Τζούρου – Παπαγεωργίου]
Ενόψει της εθνικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου, τα ΓΑΚ – Αρχεία Ν. Πρέβεζας παρουσιάζουν μια σειρά τεκμηρίων σχετικά με τον πόλεμο του 40 και την Κατοχή. Τα τεκμήρια αυτά φυλάσσονται στην υπηρεσία μας και προέρχονται είτε από δημόσια είτε από ιδιωτικά αρχεία. Το έναυσμα για αυτήν την παρουσίαση μας έδωσε το Μουσικό Σχολείο Πρέβεζας και η πρωτοβουλία της διευθύντριάς του κας Ε. Συνεσίου και μιας ομάδας μαθητών που μας ζήτησαν να εντοπίσουμε σχετικό υλικό για την πλαισίωση του εορτασμού της επετείου. Πράγματι εντοπίσαμε αρκετά τεκμήρια τα οποία μάλιστα δίνουν μια περισσότερο τοπική διάσταση στα γεγονότα, δείχνοντας τον αντίκτυπο του Πολέμου και της Κατοχής στην Πρέβεζα. Κρίναμε σκόπιμο να διαθέσουμε το υλικό αυτό στο σύνολο της εκπαιδευτικής κοινότητας της Πρέβεζας, παρέχοντας τις κατάλληλες διευκρινίσεις για το περιεχόμενο των αρχειακών τεκμηρίων. Ωστόσο, το παρόν κείμενο δεν θα λάβει τη μορφή μιας ολοκληρωμένης παρουσίασης για το πώς βίωσε η Πρέβεζα την περίοδο του Πολέμου και της Κατοχής. Αντίθετα, θα αρκεστεί στο να προτείνει τον τρόπο δημιουργικής αξιοποίησης του υλικού, ώστε να παρακινηθούν οι μαθητές να αναζητήσουν από μόνοι τους περαιτέρω στοιχεία για τις συνθήκες που διαμορφώθηκαν την εν λόγω περίοδο. 
Ληξιαρχικό βιβλίο θανάτων, Νοέμβριος 1940, θανόντες στο μέτωπο (εικ. 2).  [Από το αρχείο των ΓΑΚ Πρέβεζας]

Τα δύο πρώτα χρονολογικά τεκμήρια μας μεταφέρουν ταυτόχρονα τόσο στο μέτωπο όσο και στα μετόπισθεν, με κοινό παρονομαστή και τις δύο φορές την Πρέβεζα. Όπως ήταν φυσικό, στο μέτωπο βρέθηκαν και Πρεβεζάνοι αξιωματικοί και οπλίτες. Μέσω των φωτογραφιών κάποιων από αυτούς μπορούμε να παρακολουθήσουμε τη νικηφόρα πορεία του ελληνικού στρατού. Χαρακτηριστική είναι η φωτογραφία του ταγματάρχη Αλέξανδρου Παπαγεωργίου στους Αγίους Σαράντα. (βλ. εικ. 1). Ωστόσο, πρέπει να σημειώσουμε ότι υπήρξαν και Πρεβεζάνοι που θυσιάστηκαν σε αυτόν τον αγώνα. Τα ονόματά τους καταγράφονται στο ληξιαρχικό βιβλίο θανάτων, ήδη από τις αρχές του Νοεμβρίου του 1940 (βλ. εικ. 2). Την ίδια στιγμή, η κήρυξη του πολέμου, δημιουργεί νέα δεδομένα στα μετόπισθεν καθώς οι στρατιωτικές ανάγκες τίθενται πλέον σε προτεραιότητα. Μπορούμε να κατανοήσουμε αυτήν τη νέα πραγματικότητα μέσα από έγγραφα όπως τη διαταγή της διακοπής λειτουργίας των σχολείων λόγω του πολέμου και η διάθεση των κτιρίων για στρατιωτικές ανάγκες (βλ. εικ. 3) και όπως τις οδηγίες για τις υπηρεσίες που πρέπει να παρέχουν στα μετόπισθεν οι εκπαιδευτικοί που δεν στρατεύτηκαν (βλ. εικ. 4).
Διαταγή διακοπής λειτουργίας των σχολείων λόγω του πολέμου και διάθεση των κτιρίων για στρατιωτικές ανάγκες (εικ. 3)  [Από το αρχείο των ΓΑΚ Πρέβεζας]

Στη συνέχεια, μια δέσμη διαφορετικών τεκμηρίων μας φέρνουν στην πραγματικότητα που διαμόρφωσαν οι βομβαρδισμοί στην πόλη και τον αντίκτυπό τους, τόσο σε έμψυχες όσο και σε υλικές απώλειες. Οι έμψυχες απώλειες καταγράφονται ενδεικτικά πάλι στο Ληξιαρχικό Βιβλίο Θανάτων, ήδη από τον Δεκέμβριο 1940 (βλ. εικ. 5). Οι υλικές απώλειες γίνονται κατανοητές από την παρατήρηση αεροφωτογραφιών της Ιταλικής Πολεμικής Αεροπορίας, στις οποίες διακρίνονται βομβαρδισμένα κτίρια (βλ. εικ. 6). Θύμα των συνεχόμενων βομβαρδισμών της πόλης υπήρξε και το Γυμνάσιο Πρέβεζας, όπως μας πληροφορεί έγγραφο του Αυγούστου του 1941, σύμφωνα με το οποίο το διδακτήριο του σχολείου είχε καταστεί τελείως άχρηστο (βλ. εικ. 7).
Οδηγίες για τις υπηρεσίες που πρέπει να παρέχουν στα μετόπισθεν οι εκπαιδευτικοί που δεν στρατεύτηκαν (εικ. 4). [Από το αρχείο των ΓΑΚ Πρέβεζας]

Περνώντας στην περίοδο της Κατοχής, καταρχάς πρέπει να σημειωθεί ότι η Πρέβεζα πέρασε στον έλεγχο των ιταλικών κατοχικών δυνάμεων. Οι Ιταλοί προσπάθησαν με μια σειρά μέτρων να κάμψουν το εθνικό φρόνημα του ελληνικού πληθυσμού και να του καταστήσουν σαφές ότι βρίσκεται υπό κατοχή. Είναι ενδεικτικές δύο διαταγές που κοινοποιούνται στις υπηρεσίες. Σύμφωνα με την πρώτη, απαγορευόταν η χρήση της ελληνικής γλώσσας στα έγγραφα που θα απευθύνονταν στις ιταλικές αρχές (βλ. εικ. 8). Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η ιταλική διοίκηση έθεσε σε κυκλοφορία μια σειρά εντύπων προσυμπληρωμένων εγγράφων, όλων γραμμένων στα ιταλικά, όπως για παράδειγμα το έντυπο διανομής αγαθών. (βλ. εικ. 9). Αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι σώθηκαν διαφόρων ειδών τέτοιων εντύπων καθώς οι ελληνικές υπηρεσίες χρησιμοποιούσαν τις λευκές όψεις των φύλλων για τη σύνταξη εγγράφων, λόγω της δυσκολίας προμήθειας χαρτιού. 
Ληξιαρχικό Βιβλίο Θανάτων, Δεκέμβριος 1940, θύματα των βομβαρδισμών στην Πρέβεζα (εικ. 5).  [Από το αρχείο των ΓΑΚ Πρέβεζας]

Επανερχόμενοι στο ζήτημα των απαγορεύσεων, συναφές της παραπάνω διαταγής ήταν και ένα δεύτερο έγγραφο με το οποίο απαγορευόταν ο ελληνικός εθνικός ύμνος στα σχολεία. (βλ. εικ. 10).
Σε συνθήκες όμως κατοχής και τέτοιων απαγορεύσεων, αποκτούν μεγαλύτερη σημασία οι μικρές αλλά ελπιδοφόρες μαρτυρίες της άλλοτε παθητικής και άλλοτε ενεργητικής αντίστασης των μαθητών, των νέων Ελλήνων, που δεν μπορούν να ξεχάσουν τις έννοιες της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας, ούτε τις νίκες του στρατού στο πεδίο των μαχών. Μέσα σε τρία έγγραφα νέων απαγορεύσεων και αυστηρών διαταγών ανιχνεύουμε ήδη από νωρίς τα πρώτα σημάδια του αντιστασιακού πνεύματος του ελληνικού λαού και μάλιστα της νεολαίας του. 
Αεροφωτογραφία της Ιταλικής Πολεμικής Αεροπορίας. Διακρίνονται βομβαρδισμένα κτίρια (εικ. 6).  [Από το αρχείο των ΓΑΚ Πρέβεζας]

Η πρώτη διαταγή μας πληροφορεί για την τιμωρητική μετάθεση του εκπαιδευτικού προσωπικού του Γυμνασίου Θηλέων Λάρισας επειδή κάποιες μαθήτριες εκδηλώθηκαν εναντίον των Στρατευμάτων Κατοχής (βλ. εικ. 11). Αντίστοιχα, άλλο έγγραφο μας πληροφορεί ότι στο Γυμνάσιο Μεσολογγίου γράφτηκαν συνθήματα στον πίνακα εναντίον του Άξονα (βλ. εικ. 12). Και όλα αυτά συνέβησαν πριν συμπληρωθεί ένας χρόνος κατοχής. Το τελευταίο έγγραφο που θα μας απασχολήσει στο πλαίσιο των απαγορεύσεων, μαρτυρά ακριβώς την τύχη τέτοιου είδους διαταγών. Έτσι, η Ιταλική Στρατιωτική Διοίκηση αναγκάστηκε να υπενθυμίσει την προηγούμενη διαταγή της με την οποία απαγόρευε τον ελληνικό εθνικό ύμνο στα σχολεία, καθώς παρατηρήθηκε η μη τήρηση της διαταγής (βλ. εικ. 13).
Επιστρέφοντας στην πραγματικότητα της κατοχής στην Πρέβεζα, αξίζει να αναφερθούμε στην παρουσία ιταλικής βάσης υδροπλάνων στο Βαθύ, η οποία μάλιστα έγινε πολλές φορές στόχος της αγγλικής αεροπορίας. Μια σπάνια φωτογραφία απεικονίζει την κηδεία στην Πρέβεζα ενός ιταλού πιλότου (βλ. εικ. 14).
Το διδακτήριο του Γυμνασίου κατέστη τελείως άχρηστο (εικ. 7). [Από το αρχείο των ΓΑΚ Πρέβεζας]

Η παρουσία των Ιταλών διάρκεσε μέχρι τον Σεπτέμβρη του 1943. Λόγω της συνθηκολόγησης της Ιταλίας και της προσχώρησής της στο στρατόπεδο των Συμμάχων, οι Ιταλοί κατακτητές αντικαταστάθηκαν από τους Γερμανούς, όπως φαίνεται και σε μια χαρακτηριστική φωτογραφία που απεικονίζει γερμανικές δυνάμεις (οπλίτες και πολεμικό πλοίο) στο λιμάνι της πόλης. (βλ. εικ. 15). Από αυτήν την περίοδο προέρχεται και μια άλλη έντυπη φόρμα, που αφορά άδεια μετακίνησης (βλ. εικ. 16).
Μια συνέπεια της γερμανικής κατοχής υπήρξε και ο εκτοπισμός των Εβραίων κατοίκων της πόλης στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στα οποία πολλοί από αυτούς έχασαν τη ζωή τους. Αδιάψευστος μάρτυρας αυτού του γεγονότος αποτελεί πάλι το Ληξιαρχικό βιβλίο θανάτων, όπου έχουν καταγραφτεί οι θάνατοι Εβραίων της Πρέβεζας στο Άουσβιτς. (βλ. εικ. 17).
Ένα τελευταίο ζήτημα που αξίζει να τονιστεί στους μαθητές σε σχέση με τις συνθήκες που διαμορφώθηκαν στην Κατοχή, είναι οι ελλείψεις τροφίμων (που προξένησαν την μεγάλη πείνα στην Αθήνα και άλλες μεγάλες πόλεις) και το συνακόλουθο φαινόμενο της μαύρης αγοράς. Σαφείς μαρτυρίες για τις ελλείψεις τροφίμων έχουμε από την ύπαρξη δελτίων διανομής άρτου (βλ. εικ. 18) καθώς και από έγγραφο με το οποίο επιδιώκεται η συνδρομή των δημοσίων λειτουργών στην καταπολέμησή της μαύρης αγοράς (βλ. εικ. 19). 
Διαταγή σχετικά με τη γλώσσα των εγγράφων που θα απευθύνονταν στις ιταλικές αρχές (εικ. 8).  [Από το αρχείο των ΓΑΚ Πρέβεζας]

Τα παραπάνω γραπτά και φωτογραφικά τεκμήρια είναι ενδεικτικά και ασφαλώς δεν μπορούν να καλύψουν όλες τις πτυχές του πολέμου και της κατοχής. Ωστόσο, μπορούν να αποτελέσουν το έναυσμα για να προβληματιστούν οι μαθητές και να προβούν στις δικές τους αναζητήσεις, ώστε να αποκτήσουν μια πιο βιωματική κατανόηση των γεγονότων και της εποχής. Ενδεικτικά, προτείνουμε κάποιες κατευθύνσεις στις οποίες θα μπορούσαν να στραφούν οι αναζητήσεις των μαθητών.
Καταρχάς, με αφορμή την άμεση (στο μέτωπο) ή έμμεση (στα μετόπισθεν) συμμετοχή και βίωση του Πολέμου από τους παλιότερους Πρεβεζάνους, οι μαθητές θα μπορούσαν να αναζητήσουν στο άμεσο ή ευρύτερο οικογενειακό και κοινωνικό τους περίγυρο προφορικές μαρτυρίες για τα γεγονότα εκείνης της περιόδου. Οι μαρτυρίες θα μπορούσαν να αφορούν είτε τη συμμετοχή ανθρώπων στον πόλεμο είτε στο πως αυτοί βίωσαν τους βομβαρδισμούς και την κατοχή. Επιπλέον, θα μπορούσαν να αναζητήσουν φωτογραφικά ή άλλα τεκμήρια (πχ ενδεχομένως επιστολές) στα οικογενειακά φωτογραφικά άλμπουμ ή αρχεία για τη συμμετοχή προγόνων τους στα γεγονότα αυτά. 
Απαγόρευση ελληνικού εθνικού ύμνου στα σχολεία. (εικ. 10). [Από το αρχείο των ΓΑΚ Πρέβεζας]

Επιπλέον, τα γεγονότα του πολέμου και της κατοχής μπορούν να αποτελέσουν μιαν ευκαιρία ώστε να προβληματιστούν οι μαθητές πάνω σε έννοιες όπως το καθήκον προς την πατρίδα, η αντίσταση, η πείνα, οι εκτοπίσεις, και γενικά ο αντίκτυπος του πολέμου στην ανθρώπινη ζωή.
Τέλος, σε ένα άλλο επίπεδο, και ξεφεύγοντας από τα στενά ιστορικά πλαίσια της εποχής, κάποια από τα γεγονότα που προαναφέρθηκαν μπορούν να δώσουν την αφορμή για μια καλύτερη γνωριμία των μαθητών με την ίδια τους την πόλη. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον εντοπισμό μνημείων που σχετίζονται με τους θανόντες του πολέμου και των βομβαρδισμών ή τον εντοπισμό των ακόμα υπαρκτών σημαδιών (πχ η θέση που ήταν ο ναός του Αγίου Δημητρίου) ή των αλλαγών στη μορφή της πόλης, ως συνέπεια των βομβαρδισμών, μέσω της σύγκρισης των αεροφωτογραφιών του 1941 με τη σημερινή εικόνα της πόλης. 
Πρέβεζα. Κηδεία ιταλού πιλότου (εικ. 14). [Από το αρχείο Β. Μικρούλη]

Ευελπιστούμε ότι με τον τρόπο αυτό μπορεί να γίνει κατανοητή η σημασία των αρχείων στην τεκμηρίωση όχι μόνο της ιστορίας αλλά και της εικόνας που έχουμε για το παρελθόν μας και την πόλης μας. Παράλληλα, όμως, πιστεύουμε ότι έτσι μπορεί να γίνει πιο ελκυστική η διήγηση του παρελθόντος, ενώ ελπίζουμε ότι οι σύντομες αυτές σκέψεις που παραθέσαμε θα σταθούν αφορμή να βγουν στην επιφάνεια και άλλα τεκμήρια που φυλάσσονται σε Πρεβεζάνικα σπίτια και τα οποία μπορεί να μας δώσουν σημαντικές πληροφορίες για την πόλη αλλά και τους ανθρώπους της και το πώς αυτοί βίωσαν τον πόλεμο και την κατοχή.
Κλείνοντας θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε το Μουσικό Σχολείο Πρέβεζας που μας ενέπνευσε για αυτήν την εργασία καθώς και τους συμπολίτες μας κα Βικτωρία Παπαγεωργίου Τζούρου για τις φωτογραφίες του πατέρα της Αλέξανδρου, κ. Βασίλη Μικρούλη για την φωτογραφία της κηδείας του Ιταλού πιλότου καθώς και τον κ. Νίκο Καράμπελα για τη φωτογραφία των Γερμανών στο Λιμάνι.
Σπύρος Σκλαβενίτης,
Προϊστάμενος ΓΑΚ – Αρχείων Ν. Πρέβεζας

Σχολιάστε εδώ

Η διεύθυνση του email σας δεν θα δημοσιευθεί.


Διαβάστε επίσης

Uncategorized

Συναυλία από τμήματα Μουσικής του Δήμου Πάργας

28/06/2023, 5:59 μμ

Uncategorized

Υποψήφιος Δήμαρχος Ηγουμενίτσας ο Αντώνης Μπέζας

11/06/2023, 11:11 μμ

Uncategorized

Online Dating Safety and How to Recognize Red Flags

14/02/2023, 11:02 μμ

Uncategorized

«Ο Κατά Φαντασίαν Ασθενής» του Μολιέρου στην Πρέβεζα

21/06/2022, 12:02 μμ

Uncategorized

Η Πάργα απο ψηλά (Αφήγηση)

11/06/2022, 2:56 μμ

Uncategorized

“Πρωταθλητές” στην ανακύκλωση και φέτος οι μαθητές του Δήμου Ζηρού

03/06/2022, 10:37 πμ

Uncategorized

ΑντιΝΑΤΟϊκή διαδήλωση σε Πρέβεζα και Άκτιο – Έκαψαν σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ – Έγραψαν συνθήματα έξω από τη ΝΑΤΟική βάση στο Άκτιο

18/04/2022, 9:33 πμ


To mypreveza.gr είναι το ενημερωτικό portal για το Νομό Πρέβεζας στο οποίο μπορείτε να δείτε όλες τις τοπικές ειδήσεις, αλλά και νέα από όλη την Ήπειρο, την Ελλάδα και τον κόσμο.

"Η δική σου Πρέβεζα με ένα μόνο κλικ."

Συνεργαζόμενα sites